HAZIRAN2021
HER ŞEY DOĞA, HER ŞEY DOĞADA... TENGRİCİLİK
Tengricilik ve Şamanizme dair araştırmacılar tarafından ortaya konmuş birçok farklı görüş mevcut.
Türklerin en eski inancı denilince akla ilk ne geliyor? Şamanizm mi, Tengricilik mi, Gök Tanrı inancı mı? İnanç hakkında yazılı bir kaynağın olmaması birçok farklı isimlendirmeyi ve yorumu da beraberinde getiriyor. Tengricilik ve Şamanizme dair araştırmacılar tarafından ortaya konmuş birçok farklı görüş mevcut. Kimi, Şamanizm'i bir din olarak tanımlarken Tengricilik'in bir din olmadığını ve çok tanrılı bir inanç olduğunu söylüyor. Kimi, Tengricilik'in bir din olduğunu, Şamanizm diye bir tanımlamanın olmadığını belirtiyor. Kimilerine göre tek tanrılı bir inanç sistemi çarpıtılıyor, çok tanrılı bir din veya bir kült olarak gösteriliyor. Kimi araştırmacılar asıl olanın Tengiricilik olduğunu, Şamanizm'in bunun içindeki bazı uygulamalar olduğunu savunuyor, şaman kavramının Şamanizm ile karıştırıldığını söylüyor. Kimileri ise Tengricilik'teki din insanlarının şaman olarak isimlendirilmesi nedeniyle dinin zamanla Şamanizm adını aldığını aktarıyor. Peki, Tengricilik ne zaman ortaya çıktı? Bu da bilinmiyor. Birçok farklı görüş mevcut. Bazı araştırmacılar, Paleotik dönemde ortaya çıktığını, bazıları 40 bin yıllık bir geçmişe sahip olduğunu bazıları Hunlarla birlikte görülmeye başlayan bir inanç sistemi olduğunu söylerken, bazı araştırmacılara göre ortaya çıkış tarihine ilişkin bir kesinlik söz konusu değil. Araştırmacıların şaman tanımları da birbirinden farklılık gösteriyor. Din insanları olduğunu söyleyen de var, din insanı olmalarının söz konusu olmadığını belirten de. Altay ve Tuva Türkleri Şaman'ı “Kam”; Kazaklar ve Kırgızlar ise “Baksı” olarak isimlendiriyor. Tengricilik, panteist bir inanç.Panteizm de evrende var olan her şeyin bir bütün olarak Tanrı’yı oluşturduğunu savunuyor. Tengricilik'te canlı veya cansız her şeyin Tanrı'nın bir parçası olduğuna inanılıyor. Bu inanışa göre, herkes eşit. Kural yok, kitap yok, yaradan yok, peygamber yok. Tengri, evrenin ta kendisi. Öncelik, doğaya saygılı olmak, doğa ile uyum içinde yaşamak. Bayramları da hep doğanın döngülerine göre belirlemişler. 21 Mart, Ekinokslar... Şamanlar, toplumun maneviyatını bozan bir olumsuzluk varsa, bir hastalık meydana gelmişse, bunları ortaya çıkaran kötü ruhlarla mücadele etmesi için çağrılan kişiler. Uygulamaları doğa temelli. Özel kişiler olduğuna inanılıyor. Tengricilik’te toprak, hava, ateş ve su kutsal olarak kabul ediliyor. Çünkü yaşam doğaya bağlı, her şey doğa ile mümkün. Doğa diyor ki: "Suyu, toprağı, havayı kirletirsen yaşayamazsın." İçtiğin su pis ise hastalık kaparsın, toprak bakımsızsa yiyecek bitkin olmaz, hava kirliyse nefes alamazsın. Ateşin, güneşin doğadaki temsilcisi olduğunu düşünüyorlar ve onu kutsal sayılıyor. Üzerinden atlandığında kişinin kötü ruhlardan arındığına inanılıyor. Belki Hıdırellez’den tanıdık gelmiştir. O günlerden günümüze kadar ulaşan birçok gelenek ve uygulama bulunuyor. Nazar olgusu, avuç açarak dua etmek, ağaca çaput bağlamak, gidenin arkasından su dökmek, yeni doğum yapan kadının başına kırmızı kurdela bağlama ve dahası… Tengricilik inancı hakkında merak ettiklerimizi konuya ilişkin araştırmalarda bulunmuş iki isme sorduk. Mehmet Kenan Yelken ve Arif Cengiz Erman.